Splądrowane niemal wszystkie groby, wyjęte z nich ciała, zabrane kosztowności, porozrzucane kości a przez lata do grobowców dorzucone tony śmieci. Tak dziś wygląda jeden z okazalszych poniemieckich cmentarzy w powiecie lwóweckim.

Cmentarz ewangelicki w Płóczkach Górnych koło Lwówka Śląskiego, to miejsce o wyjątkowym znaczeniu historycznym. Pochodzi prawdopodobnie z przełomu XVII i XVIII wieku, choć pierwsze pochówki mogły mieć miejsce jeszcze wcześniej. W latach 1741–1742 w jego sąsiedztwie wzniesiono kościół ewangelicki. Budowla o konstrukcji szachulcowej miała prostokątny kształt z ściętymi narożami, wysoki dach wielospadowy oraz charakterystyczne lukarny. Budowlę zwieńczyła powstała na planie czworokąta wieża, którą ukończono niemal sto lat później – w 1836 roku. Wieża wyposażona była w biforyjne okna, gzyms kostkowy i iglicowy hełm.

Kościół, jako miejsce kultu funkcjonował do 1945 roku, kiedy to w wyniku powojennych przesiedleń niemieckiej ludności został opuszczony. Uszkodzony podczas wojny, przez kolejne lata niszczał, aż w 1960 roku podjęto decyzję o jego rozbiórce. Wieża, choć mocno nadwątlona, przetrwała po do dziś dzień.

Układ cmentarza był starannie zaprojektowany. Wytyczono aleje i obsadzono je lipami, a od wschodu wzniesiono kaplicę cmentarną, z której do dziś pozostały jedynie ruiny. Na terenie cmentarza w 1918 roku ustawiono obelisk ku czci poległych w I wojnie światowej. Po wysiedleniu ludności niemieckiej nekropolia zaczęła popadać w ruinę. W latach 70. XX wieku, na mocy decyzji władz, pobliskie zakłady kamieniarskie otrzymały pozwolenie na demontaż nagrobków, co przyczyniło się do niemal jego całkowitego zniszczenia. Po dziś dzień w całości zachowało się zaledwie kilka małych grobów.

Obecnie cmentarz przedstawia obraz skrajnego zaniedbania. Wśród zarośli można znaleźć ślady profanacji, otwarte komory grobowe, w których widoczne są ludzkie szczątki, kości, czaszki, wymieszane ze śmieciami. Niektóre z grobowców przez lata służyły za wiejskie śmietnisko. Można tu natrafić na stare butelki po alkoholach, słoiki, przedmioty domowego użytku, puszki po farbach i sprayach, stary magnetofon, czy puszki po piwach sprzed zaledwie kilku lat. Do tego sporo plastiku, folii, …

Pomimo fatalnego stanu cmentarza i wieży kościelnej, obiekty te zachowały swój historyczny charakter.

W marcu 2023 roku inspektorzy Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków przeprowadzili szczegółowe oględziny terenu dawnego cmentarza ewangelickiego w Płóczkach Górnych. Podczas tych stwierdzono liczne nieprawidłowości, wynikające z wieloletnich zaniedbań oraz aktów dewastacji. W efekcie oględzin sformułowano wytyczne mające na celu zabezpieczenie zarówno cmentarza, jak i znajdującej się na jego terenie wieży dawnego kościoła. W piśmie kierowanym przez Krzysztofa Kurka kierownika delegatury DWKZ w Jeleniej Górze wskazano pilną konieczność zabezpieczenia szczątków ludzkich poprzez przeprowadzenie ponownych pochówków zgodnie z obowiązującymi przepisami. Wskazano na konieczność uprzątnięcia śmieci i zabezpieczenia elementów kamiennych. Zwrócono uwagę na potrzebę likwidacji samosiewów i drzew kolizyjnych. Wskazano konieczność montażu przed wejściem na teren cmentarza tablicy informacyjnej z rysem historycznym miejsca. Ponadto zalecono montaż monitoringu przy bramie wejściowej oraz zabezpieczenie terenu przed wjazdem pojazdów mechanicznych.

Również w stosunku do wieży, czyli ostatniej pozostałości po kościele ewangelickim, Konserwator zwrócił uwagę na konieczność podjęcia pilnych prac konserwatorskich. Wśród zaleceń wymienił usunięcie uszkodzonej konstrukcji dachu oraz przeprowadzenie inwentaryzacji elementów architektonicznych, co pozwoli na ich odtworzenie w przyszłości. Tymczasowe zabezpieczenie wieży – przykrycie jej dachem papowym, co ma zapobiec dalszej degradacji. Ponadto podkreślił konieczność ochrony elementów ozdobnych.

Jednak mimo upływu blisko dwóch lat od wizyty pana konserwatora w Płóczkach Górnych, nic tu się nie zmieniło!

Co więcej, to wiosną ubiegłego roku Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków zapowiedział także zamiar wpisania cmentarza do rejestru zabytków, co umożliwiłoby objęcie go ochroną prawną. Redakcja Lwówecki.info zwróciła się do pana Konserwatora z pytaniami dotyczącymi i realizacji zapowiedzianego wpisania obiektu do rejestru, jak i uporządkowania terenu cmentarza. Czekamy na odpowiedź.

Tu warto podkreślić, iż cmentarz w Płóczkach Górnych jest jednym z przykładów zaniedbania poniemieckich miejsc pamięci. Jego stan odzwierciedla losy wielu podobnych nekropolii na Dolnym Śląsku, które w wyniku powojennych przemian straciły opiekunów. Próby zabezpieczenia takich obiektów byłyby nie tylko gestem wobec historii, ale również wyrazem szacunku wobec dawnych mieszkańców tych ziem. Jednak samo wpisanie cmentarza do rejestru zabytków nie będzie wiele warte, bez konkretnych działań na rzecz jego ocalenia i przywrócenia mu godności, w tym, co najważniejsze bez finansowania tych działań!

Doprowadzenie do porządku takich miejsc, które przez dekady funkcjonowały, jako nielegalne wysypiska odpadów, wymaga jednak nie tylko odpowiedniego finansowania, ale także zaangażowania różnych środowisk. To pole do działania dla polityków na wszystkich szczeblach – od samorządowców, którzy najlepiej znają lokalne potrzeby, po przedstawicieli władz centralnych i międzynarodowych instytucji. Współpraca polsko-niemiecka w tym zakresie jest tu szczególnie ważna.

Do tematu wkrótce wrócimy.