W dniu 12 września 2024 roku odbyła się po raz 49. uroczystość wręczenia dorocznych Nagród im. Oskara Kolberga. Jest to najstarsze i najważniejsze w Polsce wyróżnienie za dokonania w dziedzinie ochrony kultury tradycyjnej. Nagroda została ustanowiona w 1974 roku. Jej patronem jest Oskar Kolberg (1814-1890), polski etnograf, folklorysta i kompozytor. Tę prestiżową nagrodę przyznano na wniosek przygotowany przez Muzeum Karkonoskie, którego jednym z zadań pozostaje sprawowanie opieki nad niematerialnym dziedzictwem kultury w regionie. W jury konkursu nagrody zasiadali wybitni znawcy kultury ludowej z zakresu etnografii, etnomuzykologii i folkloru z polskich instytucji kultury i nauki.

Aktu wręczenia dokonała Pani Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Hanna Wróblewska w Sali Asamblowej Zamku Królewskiego w Warszawie. Jednym z tegorocznych laureatów w kategorii zespołów folklorystycznych został dolnośląski Góralski Teatr Pieśni Dunawiec ze Zbylutowa w gminie Lwówek Śląski: – Tegoroczne laureatki i laureaci nagrody im. Oskara Kolberga są najlepszym przykładem, że kultura ludowa nie tylko przetrwała, ale inspiruje i znajduje nowe formy wyrazu we współczesnym świecie. Ich twórczość i działalność stanowi most łączący tradycję z nowoczesnością, przeszłość z teraźniejszością i przypomina o korzeniach z których wyrośliśmy i o wartościach, które kształtowały naszą tożsamość narodową. Jeszcze raz gratuluję nagrodzonym i życzę dalszych sukcesów oraz satysfakcji z pielęgnowania polskiej kultury ludowej – powiedziała Hanna Wróblewska.

Najstarsi mieszkańcy dolnośląskiej wsi Zbylutów przez powojenne dziesięciolecia z rozrzewnieniem wspominali opuszczoną w 1946 roku wieś Dunawiec na Bukowinie jako wyjątkowo rozśpiewane miejsce. W okolicy była góra zwana Wieżą, na zboczach której spotykano się, by wspólnie intonować pieśń. Na Bukowinę Górale Czadeccy wywędrowali około połowy XIX stulecia z okolic Czadcy – terenu pogranicza polsko-słowacko-czeskiego. Słabo zaludnioną prowincję rząd cesarski postanowił zasiedlić osadnikami z innych rejonów imperium. Obok siebie zamieszkali Rusini, Polacy, Niemcy, Rumuni, Żydzi i Ormianie. Sąsiedztwo w naturalny sposób wzmocniło pograniczną potrzebę silniejszego akcentowania własnych znaków kulturowych – języka, zwyczajów i stroju. W samej wsi Dunawiec zamieszkali prawie sami Polacy. W okolicy słynęły urodą tutejsze dziewczyny, które wyróżniały się pięknymi strojami haftowanymi szklanymi koralikami.

Anna Delus (1924-2008) – nieżyjąca dziś członkini zespołu tak wspominała: – Kobiety stroiły się w korale, mężczyźni w białych spodniach i kamizelkach – tacy przystojni. Nie było wśród nich karłaków. Gdy wyszli z kościoła, to tacy byli ładni, niby pisanki. Niestety, po naszej bukowińskiej wiosce Dunawiec dziś ani śladu nie zostało. Ruscy kazali wszystko rozebrać do fundamentów. Nie ma tam już nic – domów, karczmy, tylko las posadzono. W 1973 roku było jeszcze trzęsienie ziemi i wszystko się zmieniło, chociaż dawny ogród babci poznałam po jaśminie. Reszta trawskiem zarosła… Z tamtejszego dziedzictwa pozostało bogactwo tradycji. Ich ostoją są grona rodzinne, gdzie przekazuje się nadal wiedzę jak ma wyglądać i smakować Wigilia i Wielkanoc, jak trzeba trzymać dłonie podczas tańca. Jak nie zapomnieć brzmienia bukowińskiej mowy pomagała nauka pieśni, gdzie nie wypada zmieniać słów na nowo brzmiące, ani upraszczać melodii. Pieśni Górali Czadeckich zachowały do dziś olśniewający blask starego języka, wielość wątków uniwersalnych ludzkich historii i zwyczajnej prawdy o minionym…

Istniejący od ponad czterdziestu lat Zespół należy do nielicznych w regionie dolnośląskim grup, które oprócz gwary, zwyczajów, obrzędów oraz imponującego repertuaru dawnych pieśni, zachowały również tradycyjne stroje odświętne. Od początku swej działalności w 1984 roku zespół prezentuje swoje tradycje uczestnicząc w regionalnych, ogólnopolskich i międzynarodowych festiwalach i konkursach. W repertuarze grupy znajdują się dawne pieśni miłosne, weselne, pogrzebowe, ballady, kolędy oraz unikalny zestaw pieśni rekruckich i wojackich z czasów I wojny światowej.

Niemal corocznie Zespół jest laureatem regionalnych konkursów tradycji: Kolęda, Mała Wielkanoc, Spotkania z Folklorem, Dolnośląskie Spotkania z Tradycją, Święto Chleba uzyskując najwyższe nagrody. Do znaczących nagród w skali kraju należy Baszta (1991) oraz II nagroda (2013) Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym.

Najwyższym trofeum Zespołu uzyskanym w 1997 roku na forum międzynarodowym pozostaje III nagroda najstarszego konkursu tradycji w Europie – Teesside International Eisteddfod w Middlesbrough w Wielkiej Brytanii. Zdarzenie to odbywa się od czasów średniowiecza, a w jego współczesnym jury zasiadają etnomuzykolodzy m.in. z Oxford i Cambridge.

Zespół corocznie uczestniczy w zagranicznych prezentacjach kultury ludów Bukowiny pn. Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny Bukowińskie Spotkania organizowanych m.in.: w Polsce (Jastrowie), Rumunii (Campolung Moldovenesc) i na Węgrzech (Bonyhad).

W 2019 roku śpiewaczki ze Zbylutowa wzięły udział w cyklu koncertów pt. Pieśni z lasów i pól w ramach 54. Międzynarodowego Festiwalu Wratislavia Cantans w Narodowym Forum Muzyki we Wrocławiu. Ich występy spotykały się z entuzjastycznym przyjęciem publiczności i krytyków profesjonalnej sceny muzycznej. W 2005 roku Zespół był też specjalnym gościem Ambasady RP w Budapeszcie przy okazji uroczystości Święta Niepodległości.

Grupa regularnie od początku lat 90-tych XX wieku współpracuje z Muzeum Karkonoskim w Jeleniej Górze wypożyczając na czas trwania ekspozycji cenne artefakty zachowane z czasu powojennych migracji. Wiele z tych obiektów przekazano do muzealnych zbiorów i obecnie można je oglądać na stałej ekspozycji w salach muzeum.

Nagrania pieśni Zespołu znalazły się w publikacjach fonograficznych II Programu Polskiego Radia (Dolny Śląsk, t. 26 serii Muzyka Źródeł, 2008), a także Muzeum Narodowego we Wrocławiu (wyd. Mom jo skarb…, Wrocław, 2009 ).

Podczas specjalnego koncertu laureatów, już po uroczystości wręczenia Nagrody im. Oskara Kolberga, Zespół zaprezentował swe pieśni także na scenie Narodowego Instytutu Kultury i Dziedzictwa Wsi przy Krakowskim Przedmieściu.

Wyjazd grupy odbył się dzięki organizacyjnemu wsparciu Urzędu Miasta i Gminy Lwówek Śląski, na którego terenie Zespół prowadzi swoją działalność uczestnicząc regularnie w zdarzeniach kulturalnych i środowiskowych spotkaniach. Od lat pozostaje najlepszym promotorem kultury Dolnego Śląska, czego dowodzą imponujące sukcesy odniesione na przestrzeni minionych czterech dekad łącznie z aktualnym – najbardziej prestiżowym – Nagrodą im. Oskara Kolberga.

Opiekę merytoryczną nad Zespołem sprawuje od lat Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze, co stanowi praktyczne zastosowanie zaleceń Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego ratyfikowanej przez Rząd RP w 2011 roku. We wspomnianej placówce pokazywane są przedmioty, które zostały przekazane do zbiorów przez Górali Czadeckich ze Zbylutowa. To materialna część ich dziedzictwa ocalała z emigracyjnej przeszłości, m.in.: żarna, które miały się przydać na nowej, nieznanej ziemi, międlica do obróbki lnu, ozdoby i części kobiecych ubiorów, a także wykonane całkiem niedawno bukowińskie pisanki z motywami słonka i grabek… Dzięki tym działaniom, mimo przemian współczesności, pamięć o Bukowinie nadal jest pielęgnowana, a relikty pochodzące z tamtej rzeczywistości traktowane z największą pieczołowitością jako symboliczne znaki wspólnie przebytych dróg.

Henryk Dumin – antropolog kultury, uzupełnienia z fanpage Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Narodowego Instytutu Muzyki i Tańca.